r,
/v
f
Verzetstrijders
Razzia
5 oktober 1944
Blunder
In de schuur
van meester
Brouwer
Onzichtbare
Kees de Haan
geëxecuteerd
felicitatie
Borkum
7 maanden
•a-
Geen haat
gevoelens
voor de gemeenten Hoogezand-Sappemeer, Slochteren, Oosterbroek, Zuidlaren en wijde omgeving
DINSDAG 11 JUL11978
•0m
m-
mm
m ntmm
m imm$ m rt»
w vJfTfimuM or 8 oct.
P, I
32e jaargang - no. 52
14 pagina's
Uitgave:
UITGEVERIJ
H ET NIEUWSBLAD B.V.
Dr. Aletta Jacobsstraat 12,
Sappemeer
Voor abonnementen en advertenties
en dergel.
Telefoon92117
(b.g.g. S. Noordhof, 98279)
Postbus 18 Sappemeer
Postrekening 835883
Redactie:
D. Baak,
tel. 92117 (b.g.g. 93010)
S. Noordhof
Telefoon 92117, b.g.g. 98279
MET NIEUWSBIÂD
waarin opgenomen "Oost-Gorecht" van 1871, het "Nieuws- en Advertentieblad" van 1888en "Slochter Courant
Voormalig S.D. agent Siert Bruîns
llet onuitwisbare sporen achter in
Hoogezand» S appemeer
De noordelijke dagbladen hebben er vol van gestaan en zullen de komende weken
ongetwijfeld de zaak Siert Bruins op de voet blijven volgen. De oud-S.D.-agent die
een moordende reputatie heeft opgebouwd tijdens de angstige oorlogsjaren 1940-
1945, is opgespoord door Simon Wiesenthal. Siert Bruins is opnieuw in het nieuws
gekomen doordat een journalist er ailes aan gelegen lag om deze oorlogsmisdadi-
ger, bijna 33 jaar na de grote bevrijding, opnieuw te confronteren imWjzijn jaren-
lang ontlopen straf.
De gruweldaad die Siert Bruins heeft verricht in verband met de gebioeders Sleutel-
berg blijkt echter niet het enige geval te zijn die hij op zijn naam heeft gebracht.
Ook oud-verzetsstrijders uit Hoogezand-Sappemeer herinneren zich de iets losn-
zende Siert Bruins als iemand die genadeloos het Hitler-doel nastreefd Bij de raz
zia die werd gehouden bij de voormalige bakkerij van bakker Meint V.eninga waar
het ging om Jan Huitzing speelde Siert Bruins een belangrijke roi.
Ook de gefusilleerde Jan Sangers en de doodgeschoten Kees de Haan hebben oog in
oog gestaan met deze beul.
Reden genoeg voor Het Nieuwsblad om eens dieper in te gaan op hetgeen zich heeft
afgespeeld op die bewuste donderdag van de vijfde oktober 1944 in en rond de bak
kerij van Meint Veninga.
Het was ongeveer acht uur in de morgen toen een groepje S.D.-ers en wat Duitse
soldaten een klopjacht maakten om Jan Huitzing gevangen te nemen. Niemand had
toen kunnen vermoeden dat deze razzia katastrofale gevolgen zou krijgen voor vier
mannen van het verzet. Op een haar na waren er meer gevallen maar door louter ge-
luk bleven er een paar gespaard die het verhaal van de vijfde oktober nog vaak heb
ben verteld en zullen vertellen omdat de sporen te diep zijn gemaakt om ze door de
tijd te laten uitwissen.
kamer met als kop „10 jaar geëist tegen
Ottens", waarin is aangegeven waar het
verraad vandaan kwam.
Wij citeren voor aile duidelijkheid het
volled'g verslag van deze zaak. ,,De 42-
jarige; accoUntant te Baarn, G.J. Ot
tens, vroeger wonende te Hoogezand
was ten laste gelegd, dat hij een lijstje
met namen van illégale werkers had ge-
geven aan de landwachter Derk Scho
tema met als opdracht dit lijstje door te
geven aan de S.D. te Delfzijl.
Vast staat dat Schotema en de land
wachter Jan Kram samen het lijstje
waarop rie nsimer. verm.cld stonden van
o.a. de heren Haan, Huitzing, Boelens,
Koops, Reichenbach, Overman en Wi-
chertjes, naar Delfzijl hebben gebracht.
Schotema beweerde dat hij de lijst van
Ottens, waarmee hij wel vaker omging,
had ontvangen.
Verdachte ontkende dit echter perti
nent.
Ook a-.idere getuigenverklaringen wa
ren duister op dit punt.
Een dag na de inlevering van het lijstje
werd in Hoogezand en omgeving een
razzia gehouden, die tôt gevolg had dat
de heren J.C. Overman, J. Koops en
W. v.d. Berg langer dan een maand van
hun vrijheid beroofd (red. het werd on
geveer 7 maanden) en de heren J. San
gers, J. Huitzing, M. Veninga en K.A.
de Haan werden neergeschoten. De of
ficier van justitie achtte het ten laste ge-
legde bewezen, en eiste een gevangenis-
straf van 10 jaar met ontzetting uit de
beide kiesrechten voor het leven". Zo-
ver het artikel uit de Nieuwe Provin
ciale Groninger Courant van 21 maart
1950.
Waarom is Het Nieuwsblad zover in het
verleden gedoken, zult u zich afvragen.
Het antwoord ligt nogal voor de hand.
Siert Bruins, die nu dagelijks de voor-
pagina's haalt van de grote dagbladen,
was een van de S.D.-agenten uit Delf
zijl, daarom deze duik in het verleden.
Jan Sangers. Wou zo graag zijf vrouw
en kind nog een keer zien.
De oud-inwoners van Hoogezand-Sap
pemeer herinneren zich allemaal het
toen illégale werk van Jan Huitzing en
Kees de Haan nog wel. Velen wisten
echter dat de bakkerij van Meint Venin
ga, de bakermat van voorbereiding is
geweest van de illégale werkzaamheden.
Jan Huitsing was bakker bij Veninga,
en had een broodloop. Onder het
brood, dat hij per bakfiets uitventte, la-
gen stapels blaadjes die door de nazi's
niet in omloop mochten worden ge
bracht. Jan Huitzing liet zich niet af-
schrikken door de vijand en ging onge-
stoord zijn gang. Kees de Haan had
eveneens een aantal illégale werkzaam
heden op zich genomen om het vader-
land te dienen.
Wel had Kees de Haan voorzorgsmaa-
tregelen genomen. Thuis had hij in de
schoorsteen een aantal dikke spijkers
geslagen, die als een ladder dienst moes-
ten doen als er een eventuele overval
werd gedaan op het huis waarin hij
woonde. Op deze manier kon de Haan
in de schoorsteen verdwijnen. Hoe
voorzichtig deze verzetsstrijders ook te
werk gingen toch bleef het verraad niet
uit. In de Nieuwe Provinciale Gronin
ger krant", van dinsdag 21 maart 1950
staat een artikel uit de bijzondere straf-
Links de heer J.C. Overman en rechts de heer J. Koops die 34 jaar na de vijfde ok
tober 1944 hun verhaal aan ons vertellen.
en waiv;zou er eigenlijk kunnen gebeu-
ren.
Iedereen ging die morgen normaal aan
het werk en in de bakkerij van Veninga
was dat ook het geval. Hoe schaars het
meel ook was brood werd er gebakken.
Niemand had ook maar het minste ver
moeden dat deze dag gegrift zou wor
den in ieders geheugen. Bakker Meint
Veninga die nooit onder stoelen of ban-
ken stak dat hij een ongekende haat te
gen de Duitsers had, was zelf ook in de
bakkerij samen met zijn pers'pneel.
ilnmirid ris -speeldien rioh ergitns in Hertn
gezand de voorbereidingen al af van
deze fatale dag.
De S.D. was de winkel van Derk Blaak,
naast het gemeentehuis te Hoogezand
binnen gedrongen om te kijken of daar
ook illégale artikelen lagen van Jan
Huitzing. Tegenover het gemeentehuis
woonde de heer J.C. Overman die dit
tafereel aanzag en onmiddellijk de fiets
pakte en naar Hulsebosch reed om daar
te vertellen wat er zich bij Blaak af-
speelde, ook Hulsebosch bleek in het
bezit te zijn van illégale literatuur.
Overman reed daarna onmiddellijk
naar het huis van Sangers om daar ook
te waarschuwen tegen het naderende ge-
vaar. Maar trots zijn goede bedoelingen
liep hij regelrecht in de val.
De vijand was inmiddels al in de wo-
ning van Sangers om huiszoeking te
doen.
De heer Overman zat klem. Siert Bruins
liet geen gras groeien over de aanwezig-
heid van Overman en sloeg hem op een
divan. Een paar tanden vlogen uit Over-
man's mond en tevens zaten er een paar
kiezen los.
Siert Bruins, liet zijn sporen achter,
ook in Hoogezand-Sappemeer.
De pak slaag die Overman kreeg van
Siert Bruins is hem tôt op de dag van
vandaag goed bij gebleven.
Op hetzelfde moment had men in het
huis van Kees de Haan een huiszoeking
gedaan. Kees de Haan werd gearres-
teerd.
Een personenauto reed voor het huis
van de familie Sangers met als inzitten-
den enkele S.D.-ers, tussen deze kerels
zat Kees de Haan. Ondanks zijn voor-
zichtigheid en goede voorbereiding was
hij in handen van de vijand gevallen.
Kees de Haan had altijd gezegd ,,ze
krijgen mij niet levend in handen".
Ondanks vele waarschuwingen aan het
adres van de actieve verzetsstrijders,
dat er op hen werd geloerd, gingen ze
onverdroten door met hun illegaal
werk. Het was al zo vaak goed gegaan
pmÊÊKÊÊ SsrS
1» MU
I 9% Si* t
r—
4
De voormalige bakkerij van Meint Veninga aan de Meinl Veningastraat. Momen-
teel wordt dit pand bewoond door bakker Meijer en heeft een nieuwe voorgevel.
De S.D. heeft een kapitale blun
der gemaakt tijdens de gehouden
razzia. De inval bij Derk Blaak
raakte kant nog wal. Men was
totaal bij een verkeerde Blaak.
Aan de Beukemastraat woonde
echter Andries Blaak waar men
had moeten zijn. Bij deze Blaak
(later wethouder van
Hoogezand-Sappemeer) had Jan
Huitzing zijn illégale spullen op-
geslagen (Mevrouw Blaak was de
zuster van de gesneuvelde Jan
Huitzing). Wel werd de eerste ge-
noemde Blaak gearresteerd en la
ter tegen betaling van 50,
vrijgelaten. Door deze S.D. blun
der bleef het illégale materiaal
van Jan Huitzing buiten bereik
van de S.D.-ers als bewijsmater-
iaal.
Op het Stille Hof de laatste herinnering aan de drie in Hoogezand gefusilleerde ver
zetsstrijders.
Na een groot aantal rake klappen werd
het gezelschap overgebracht naar Mar-
tenshoek.
Inmiddels was er eveneens een overval
gepleegd op de bakkerij van Veninga.
Bij de inval werd een raam ingeslagen
en als wilden schoot men in het rond.
De heer Zwiers werd zodanig gewond
dat hij kruipend zijn weg zocht, naar
het aangrenzende karrenhuis. Zwiers
kon dit onrecht echter niet verwerken.
en begon te schelden met de woorden,
,,vuile rot moffen wat doen jullie hier",
en nogmaals werd er op hem geschoten.
Wonder boven wonder is Zwiers blijven
leven. Wel is hij naar het ziekenhuis ge
bracht want hij bleek zwaar gewond.
Meint Veninga had een veilig heenko-
men weten te vinden achter een gordijn.
Maar dit werd hem noodlottig. Een ze-
kere Rich zag het gordijn een beetje be-
wegen en begon als een wilde op het
gordijn te schieten. Enkele ogenblikken
later was voor Meint Veninga de oorlog
afgelopen en stierf hij aan zijn verwon-
dingen.
De heer Koops, ook bakker bij Venin
ga, probeerde door een ingeslagen raam
er vandoor te komen. Toen hij de
sprong waagde, en de grond bereikte,
stond hij tussen twee S.D.-agenten. Dus
geen kans.
Niemand durfde z'n mond open te
doen. Een afgrijselijk tafereel had zich
afgespeeld. Bakker Veninga had enkele
ogenblikken geleden zijn leven verlo-
ren, omdat hij gewoon Nederlander
wilde zijn, niets meer en niets minder.
De verzetsstrijders Sangers, Haan en
Overman werden samen gebracht met
de groep bakkers van bakker Veninga,
in een schuurtje dat grensde aan de wo-
ning van hoofdmeester Brouwer bij de
openbare lagere school te Martenshoek.
De groep bakkers van Veninga's bak
kerij werd lopend voor de S.D.-ers uit,
met de handen op hun hoofd, naar
Martenshoek gedreven.
Op de beperkte aantal vierkante meters
van het schuurtje was het wederom
Siert Bruins, die de eerste viool speelde.
De heer Overman, had voor dat hij bin
nen was gekomen nog een paar fikse
schoppen van de Delfzijlster S.D.-er ge-
had, omdat hij zogenaamd de verkeerde
deur wilde instappen.
Ook de heer Koops werd nogmaals ge-
schopt omdat hij zijn handen iets om-
laag liet zakken van moeheid. Met be-
bloedde gezichten stond het gezelschap
daar in het kleine schuurtje oog in oog
met de dood.
De heer Overman zegt ,,Ik hdd geen tj,id
meer om een Onze Vader votor elkaar te
krijgen". De razzia en de dood van
Meint Veninga en de zwaar gewonde
Zwiers, hadden als een hersenspoeling
gewerkt. Niemand kon op dat moment
nog normaal nadenken.
,,Ik had voor mijzelf al afscheid geno
men van mijn zoontje en mijn vrouw",
zegt de heer Koops in het gesprek dat
wij met de heren hadden.
Ik weet nog dat er kinderen speelden op
het plein bij de school en lachten, wat er
dan door je heen gaat is niet weer te ge
ven", zegt hij.
Toen in het Duits het commando werd
overgebracht ,,U wordt allemaal dood
geschoten", leken de seconden op eeu-
wen.
Jan Sangers werd mee genomen naar
buiten. In het schuurtje hoorde men de
laarzen die zich stampend opstelden om
de executie uit te voeren. Een paar scho-
ten maakten een einde aan het leven van
Jan Sangers, die zijn vaderland lief
had, en dit met zijn leven bekocht.
Enkele ogenblikken later werd Jan
Huitzing, uit het schuurtje gehaald.
Weer hoorde men binnen de leren laar-
zen kletteren om wederom het bevel
,,vuur" uitvoeren.
De heer Overman, herinnert zich nog
goed dat Jan Huitzing vlak voor zijn
executie iets riep in de geest van ,,0-
ranje boven" of ,,Leve de koningin".
Ooic Jan Huitzing, stierf de dood der
sterke vaderlanders. In het schuurtje
was het angstig stil. De ogen van de ge-
gijzelden staarden nietszeggend voor
zich uit. Bereid om te sterven, maar
geenszins bereid om ook maar een
woord te zeggen over een vriend of col-
lega uit het verzet.
Het duurde nogal even voordat de S.D.-
ers een poging waagden om een derde
slachtoffer temaken.
Wat was er gebeurd in die eeuwen du-
rende tussentijd. De S.D.-ers hadden
kontakt opgenomen met Delfzijl en me-
degedeeld dat er drie waren doodge
schoten.
Het S.D.-hoofdkwartier uit Delfzijl
vond het zo eerst wel genoeg, en gaf de
instructie om geen executies meer uit te
voeren.
Op dat moment probeerden de gegijzel-
den hun gedachten weer op gang te krij
gen en normaal te denken.
c a
Kees de Haan ,,ze krijgen mij niet le
vend in handen".
Overman hebben briefjes door de tra-
lies gestoken in de hoop dat voorbijgan-
gers ze vonden en door zouden sturen
naar de gezinnen in Hoogezand. Doch
dit initiatief liep op niets uit.
Johannes Overman, Jan Koops, Wil
lem van der Berg en Kees de Haan zaten
in een cel.
Het kwartet plaatsgenoten wist elkaar
een beetje morele steun te verlenen.
Maar.... na twee dagen sloeg opnieuw
het noodlot toe.
Iedere morgen werd er eten voor vier
personen in de cel gebracht. Maar de ze-
vende oktober wrçrd er eten voor drie
mannen gebracht.
«Toen T-t drie'ta^, 'Hoeg; .wparorri riat <r-
maar voor drie werd gebrac'ni kregen ze
Na de gruwelijke daden bij de school te
Martenshoek werd het resterende
groepje overgebracht naar Delfzijl, met
een personenwagen.
Op de achterbank zaten de mannen uit
Hoogezand-Sappemeer. Voorin zat de
chauffeur met daarnaast een gewa-
pende Duitser.
Onopgemerkt feliciteerden de mannen
elkaar dat ze nog in leven waren. De
heren Overman en Koops herinneren
zich dit nog heel goed. Ook Kees de
Haan zat tussen dit groepje in.
In Delfzijl werden ze in een cel gezet
achter het Delfzijlster gemeentehuis dat
bezet was door de S.D. en als hoofdge-
bouw fungeerde. Zowel Koops als
Meint Veninga de bakker met zijn onge
kende haat tegen de Duitsers.
de mededeling dat die ,,eine" omge-
bracht was. Kees de Haan was het weer-
loze slachtoffer geworden.
De wens van Kees de Haan om zich te
mogen scheren voor de executie plaats
vond, werd niet ingewilligd. Eerder in
dit verhaal vermelden wij dat Kees de
Haan had voorspeld dat ze hem niet le
vend in handen zouden krijgen.
Misschien wilde hij het scheermes ge-
bruiken om ze alsnog voor te zijn. Dit
blijft een open vraag.
Wei weet de heer Overman te vertellen
dat Siert Bruins ook in Delfzijl een on-
vergetelijke indruk op hem heeft ge
maakt.
Siert Bruins, heeft volgens kranten uit
1949, een duidelijk aandeel gehad in de
executie van Kees de Haan. Een vijftal
S.D.-ers vormden het executiepeleton.
leder had een scherpe patroon in z'n ge-
weer. Dit peleton executeerde onze
plaatsgenoot Kees de Haan. Een van
deze vijf moordenaars was Siert Bruins.
De heren Koops, Overman en Van den
Berg bleven nog geruime tijd samen.
Hoewel dit een gedwongen samenzijn
was bewaren ze veel humoristische her-
inneringen aan deze période.
Nadat de heer H. de Muinck, ook bak
ker bij Veninga na een dag Delfzijl weer
mocht verlaten, raakte het overgebleven
drietal zeer vertrouwd met elkaar. Sa
men werden ze op de boot gezet naar
Borkum, waar ze werkzaamheden voor
deO.T. moesten verrichten.
Bij hun aankomst werden ze gebracht
naar het kamp ,,Falklandhage". Ruim
een half jaar werden ze geconfronteerd
met een diepe ellende en geplaagd door
luizen die bezit namen van hun kleding.
Toen de heren Koops, Overman en Van
der Berg voor de eerste maal voet in hun
nachtverblijf zetten viel hun oog op een
bejaarde predikant, die naakt met zijn
onderbroek zat te frunniken. Wat
bleek, de man zat een luizenfamilie uit
te roeien die in zijn onderbroek was ge-
nesteld.
Ook ons Hoogezandster drietal heeft
meegemaakt wat luizen vangen in-
Pagina 3
Nieuws uit eigen omg.
Pagina 7 7
TV-rubriek
Feuilleton
Pagina 12
Verenigingsmed.
Verschijnt
dinsdag en donderdag
Abonnementsprijs
per kwartaal f 7.50
plus incassokosten
franko per post f 8.50
plus incassokosten
Advertentietarieven
Losse advertenties 33 cent per mm
excl. BTW
Contractprijzen aanzienlijk lager
Totale oplage 20.000 exemplaren
houdt. Geen van drieën liet echter de
moed zakken. Met een grote dosis ver-
draagzaamheid en niet te vergeten in-
casseringsvermogen gleden de concen-
tratie maanden als een donkere scha-
duw voorbij.
De heer Oyerman, wist anderhalve
maaftd eerder voet op Grorunger boderr.
te zetten dan.Kcôps en Van dt'r Berg.
Nog heeft de heer Overman schik over
het feit dat hij de Duitsers er in heeft la
ten lopen met een geweldige smoes, om
eerder weg te komen. Het geheel
ontstond uit geruchten en veel misver-
standen.
Nu 33 jaar later zitten de heer Overman
en Koops ten kantore van Het Nieuws
blad om de revue nog eens te laten pas
sera Tijdens het resumeren van de
executies leest men van de gezichten af
dat er echt diepe sporen zijn achterge-
bleven die nooit weer weggewist zullen
en kunnen worden.
Vrienden verliezen in vredestijd is heel
erg. Maar vrienden verliezen in oorlog-
stijd is een niet te beschrijven verlies.
Met de dood van Jan Huitzing, Kees de
Haan, Meint Veninga en Jan Sangers
verloren de overgebleven verzetsstrij
ders hun vrienden en medestrijders die
nooit meer uit hun gedachten patroon
zijn weg te denken.
Op de vraag of ze nog haatgevoelens
hebben tegen de Duitsers en met narae
op dit moment tegen Siert Bruins is het
antwoord ,,nee". Wel vinden de heren
dat Siert Bruins zijn straf niet mag
ontgaan. Het is onbegrijpelijk voor ie
mand die de oorlog niet heeft meege
maakt om een dergelijk verhaal aan te
horen.
Het is onbegrijpelijk dat zovelen zijn
gevallen die gewoon Nederlander wil
den zijn.
Het is echter wel begrijpelijk dat tijdens
het gesprek er af en toe een koude stilte
valt tussen vraag en antwoord.
Pas nu begrijpt de schrijver van dit ver
haal waarom zo velen zo weinig willen
vertellen over de vijf angstigste jaren
van hun leven.
Want ieder gesprek in deze richting gaat
langs een graf van hem die zijn leven
liet voor volk en vaderland.
En iedere keer wordt de hoop gekoes-
tert nooit weer een oorlog mee te hoe-
ven maken.
,,Het antwoord wie weet, wie waar het
begint. Dit antwoord waail verder met
de wind".
Jan Huitzing een verzetsstrijder bij uit-
stek.
