De kerk van Haikstede
x
Wie was
Henric Piccanlt?
«A M
HET NIEUWSBLAD
x, V m
Diakens niet te
vertrouwen?
Maanlandschap
VI
Vlinders in 't cachot
Plee
Grafkelder
Drie soontiens
Vagebond
Rampjaar
Lening van de koning
HET NIEUWSBLAD - DONDERDAG 3 AUGUSTUS 1989
Vervolg pag. 1
konden zij zo de dienst bijwonen.
Toen in 1824 de kerk van het twee-
ling-dorp Scharmer werd afgebro-
ken waren er meer zitplaatsen no-
dig: De loge maakte plaats voor
een lelijk balkon.
De kerk van Harkstede is nooit
een katholieke kerk geweest (in
1594 werd de uitoefening van de
Rooms Katholieke eredienst in
Groningen zelfs verboden), maar
doet er qua vorm wel aan denken.
De hoge gewelven, de kruisvorm,
de koorruimte uiteraard zonder
altaar, en vele nissen, waar je in
een katholieke kerk beelden zou
verwachten. In het koor een
zandsteen-sculptuur: ,,de manna-
steen", een uitbeelding van de Is-
raëlieten die op hun tocht door de
woestijn het brood uit de hemel
verzamelden. Lange tijd vond hier
de avondmaalsviering plaats,
maar nu staan er kerkbanken in
het koor.
Gevelsteen.
Halverwege de kerk aan de rech-
terkant, tegen de toren aan, is een
vierkante ruimte, de dooptuin.
Daar bevindt zich de prachtige
preekstoel van Renaissance hout-
snijkunst en een lezenaar met
daaronder een oude houten geld-
kist, op kunstige wijze verborgen
en beveiligd. Via een trechter liet
men de collectegelden in de kist
glijden. Twee verschillende sloten
maakten het onmogelijk dat een
diaken in zijn eentje het voor de
armen bestemde geld eruit haalde.
Onbekend is of er reden was voor
dit wantrouwen.
Voor een oppervlakkig waarne-
mer lijken kerk en toren een ge-
heel, maar dat is gezichtsbedrog.
De toren is veel ouder en behoorde
bij een vorige kerk, waarschijnlijk
rond het jaar 1250 gebouwd. De
toren stond los van de kerk en was
toen veel lager. Piccardt liet de
nieuwe kerk tegen de oude toren
aanbouwen. De torendeur aan de
kerkkant werd dichtgemetseld. In
de toren hangt het klokketouw
waar we van onze rondleider even
aan mochten trekken. Over het
dorp Harkstede galmden enkele
klokslagen, voor de bewoners een
Verschijnt elke donderdag in een
oplage van 24.000 in de plaatsen:
Hoogezand, Sappemeer,
Kolham, Harkstede, Slochteren,
Schildwolde, Zuidbroek,
Kielwindeweer, Westerbroek,
Waterhuizen, Foxhol, Zuidtaren,
de Groeve
Kantoor Gorecht Oost 30
Tel./Fax. 05980-24848
Postbus 18
9610 A A Sappemeer
Redaktie: Persburo Edzes
Tel. 05980-97145
Adv.afd.
Na 18.00 uur
J. Wagt
Tel. 05990-17975
M
De manna steen.
teken dat er een rondleiding werd
gehouden. De klok is niet erg oud,
hij kwam na de oorlog in plaats
van de door de bezetter geroofde
Hora Siccamaklok. Via steile lad-
ders is de klokkezolder te berei-
ken. Wie nog hoger durft (wij dus
niet!) komt onder het kapgebinte,
een soort maanlandschap, zo ver-
telt Van Dijken, en nog hoger via
weer en ladder en een luik is de
hoogste torengeleding bereikbaar
met een schitterend uitzicht (zegt
men).
Onder de toren was vroeger een
cachot. Dat hoorde zo in de mid-
deleeuwen. Deze ruimte onder de
klokkeluidersvloer is te bereiken
via een smal gangetje vanuit de
grafkelder onder de kerk. De mu-
ren zijn 1.30 meter dik. Een spleet
in de zuidmuur zorgt voor ventila-
tie en enig licht. Soms wierpen me-
delijdende dorpsbewoners de ge-
vangen enig voedsel toe door die
spleet. In het cachot is een nis met
resten van traliewerk. Een mens
past er net in. Bedoeld voor eenza-
me opsluiting? Nu overwinteren er
pootaardappelen en dahliaknollen
en prachtige vlinders.
De noordelijke vleugel van de
kerk wordt door Dominée Ronner
de ,,Piccardtbeuk" genoemd en
terecht. Beneden had Piccardt een
eigen studeervertrek, compleet
met plee en stookplaats. Tussen
studeerruimte en kerkruimte heb-
ben waarschijnlijk gordijnen ge-
hangen. Nu staan er de ,,heren-
banken" waarop ook dames mo-
gen zitten. Een 51 centimeter
breed ongemakkelijk trapje leidt
naar ,,de bovenkamer", die Hen-
ric Piccardt als bibliotheek ge-
bruikte. Ook werd er met behulp
van het echte ,,Schnitger"orgel,
dat bij een restauratie grondig is
verpest, door hem en zijn vrienden
gemusiceerd. Volgens sommigen
werden er zelfs vrijmetselaarsbij-
eenkomsten gehouden.
Wij vroegen ons af waarom Hen-
ric Piccardt al deze aktiviteiten zo
nodig in de kerk moest houden.
De kerk van Harkstede.
Het lijkt of hij de kerk als een
soort tweede huis beschouwde.
Had hij in zijn borg Klein Mar-
tijn" geen ruimte genoeg?
Nog meer prive-ruimte lieten Hen-
ric en Anna realiseren onder de
kerk, een grote familie-grafkelder
van 7 x 22 meter, die nu heel we-
reldse zaken bevat zoals een ping-
pongtafel en materiaal van de to-
neelclub.
Grafkisten staan er niet meer.
Maar in de spéciale grafkamer on
der de Piccardtbeuk staan ze nog
wel: Twee grote kisten met de
stoffelijke resten van Henric en
Wie de kerk in Harkstede bezoekt
komt voortdurend de geest van
Henric Piccardt tegen. De kerk is
vervuld van zijn persoon. Overal
heeft hij, heel bewust, zijn sporen
nagelaten. De mening van domi
née Ronner dat Piccardt een be-
scheiden man was kunnen we dan
ook niet delen. Een alledaagse
man was hij zeker niet.
Henric Piccardt werd in 1636 ge-
boren als tweede zoon van domi-
Het intérieur van de kerk.
Anna en daartussen een klein kin-
derkistje. Daarin rust Johanna
Hendrika Piccardt, gestorven op
tweejarige leeftijd, dochtertje van
een latere nazaat van de Piccardt-
familie. Henric en Anna hadden
geen kinderen. Bij een restauratie
in 1928 constateerde een heer Pa-
thuis: ,,Het kinderkistje was nog
open, bij brandende lucifers zag ik
het lijkje, dat gebalsemd was:
kuiltjes in de wangen, iets lachend
en een krulletje op het voor-
hoofd."
f/c<t rH t, S
nee Gualtherus Piccardt en Her-
manna Heijen van Olingh. Toen
vader Piccardt in 1641 predikant
in Groningen werd kregen hij en
zijn ,,drie soontiens" daar het
burgerrecht. Twee zoons werden
ook dominée, maar Henri studeer-
de rechten. Over het zusje Adel-
heid vertelt de geschiedenis ons
niets.
Henric vond Groningen maar
niets, te eng, te bekrompen. Hij
wilde de wijde wereld in, studeren
in het buitenland, maar dat was fi-
Henricus Picardt.
nancieel niet mogelijk. Hij liep
daarom weg van huis en belandde
in Frankrijk, waar het hem geluk-
te aan de hogeschool te Orléans te
studeren.
Als een soort vagebond, een rei-
zend zanger, verdient hij dan de
kost. Na zijn studie wordt hij in
Parijs kamerheer van koning Lo-
dewijk de veertiende. Uit geldge-
brek treedt hij vermomd als lied-
jeszanger op bij de Pont-Neuf en
heeft veel succès.
Wegens een amourette met een
adelijke dame moet hij in 1664
vluchten naar Duitsland, waar hij
verliefd wordt op de dochter van
de burgemeester van Leipzig. De
ze geeft hem 300 gulden om zich
een betere positie in Parijs te ver-
werven en dus een betere huwe-
lijkskandidaat te worden. Als hij
terugkomt in Leipzig heeft de be-
wuste joffer haar hand inmiddels
aan een graaf geschonken.
Henric gaat in diplomatieke dienst
en ontmoet Jonker Osebrandt Jan
Rengers, de vader van Anna Elisa
beth van de Fraeylemaborg.
In 1672 raakt ons land in oorlog
met Frankrijk, Engeland, Mun
ster en Keulen. Henric Piccardt
wordt verdacht van heulen met de
vijand en wordt opgesloten in de
,,Poelepoort" waar ook Jonker
Osebrandt, beschuldigd van hoog-
verraad gevangen zit.
In 1673 wordt Henric wegens ge-
brek aan bewijs vrijgelaten en in
1674 zelfs benoemd tôt raadspen-
sionaris der Ommelanden. In 1678
lukt het hem met behulp van zijn
vriend Stadhouder Willem de Der-
de Jonker Osebrandt vrij te krij-
gen.
Op 6 januari 1680 trouwt Henric
Piccardt met Anna de dochter van
jonker Osewoudt. Ze gaan wonen
op Klein Martijn en bouwen de
prachtige kerk in Harkstede, maar
niet zonder elders ondersteuning
gezocht te hebben" zoals de ge
velsteen ten onrechte vermeld.
Piccardt leende 70 duizend gulden
van Willem de derde, inmiddels
koning van Engeland, om de Frae
ylemaborg in de familie te kunnen
houden. Een deel van dit geld, 23
duizend gulden, werd gebruikt
voor de bouw van de kerk.
Hoewel Henric Piccardt voor ons
toch een tegenstrijdig figuur blijft
heeft hij Harkstede een prachtige
kerk nagelaten, die op 11 april
1700 onder gejuich" in gebruik
werd genomen. Deze ingebruikne-
ming wordt elk jaar met een rond
leiding herdacht.
De kerk in Harkstede is deze zo-
mermaanden te bezichtigen op de
zaterdagmiddagen, maar alleen na
teiefonische afspraak met de heer
T.J. van Dijken 05904-1383.
