Lesbrîef HS tijdens de
tweede wereldoorlog
ÏÏSZ
-s- 3pn
3sn
HET NIEUWSBLAD - DONDERDAG 3 MEI 1990
na m™ ,113
îWMSîM^'îi
r# a jrarrcr
HOOGEZAND-SAPPEMEER - De heer K.G Bos voormalig directeur van de Théo Thijssen-
school in Hoogezand-Sappemeer schrijft op dit moment samen met zijn zoon J. Bos een
boek over de gemeente Hoogezand-Sappemeer in de oorlogsjaren. Eerder verscheen er van
de hand van de heren al een lesbrief voor de kinderen van het basisonderwys Dekwahteit
van die brief wordt alom geroemd. Daarom onderstaand een deel van de lesbrief „Hooge
zand en Sappemeer tijdens de tweede wereldoorlog".
Mei 1940
Zonder schermutselingen
worden Hoogezand en Sap
pemeer door de Duitsers in-
genomen. Ongeveer 15 Duit
sers blijven achter om de ge-
meenten bezet te houden.
Eigenlijk waren de bezet-
ters geen Duitsers, maar
Oostenrijkse soldaten.
Oostenrijk was immers een
bondgenoot van Duitsland
en veel Oostenrijkers voch-
ten mee in het Duitse leger.
Het duurde vijf dagen voor-
dat Nederland zich overgaf.
Twee soldaten uit onze ge-
meente is de vijf dagen oor-
log noodlottig geworden.
Korporaal Willem van Del-
den uit Kielwindeweer
sneuvelde bij De Krim en
Geert Wijchers uit Nieuw-
Compagnie is omgekomen
bij Den Helder. Achter de
kerk in Kielwindeweer is
ter nagedachtenis aan de
beide gevallenen een monu
ment aangebracht.
NSB
Ook in Hoogezand-Sappe
meer waren mensen lid van
de Nationaal Socialistische
Beweging (NSB). Op 29 mei
1941 bezoekt NSB voorman
Anton Mussert Hoogezand-
Sappemeer. Nadat hij een
spreekbeurt heeft gehouden
roepen felle tegenstanders
van de NSB. .Nederland
vrij", Leve Koninging Wil-
helmina". WA-(Weerafde-
ling) mannen slaan de me-
nigte uiteen. Een week later
toont de WA opnieuw haar
macht in Hoogezand-Sappe
meer, getuige een verslag
aan de burgemeester van de
Opperwachtmeester Briga
de-Commandant A. van der
Jagt. De WA houdt weke-
lijks oefeningen bij de HBS,
het huidige gebouw van het
gasbedrijf. Na lichte-tfrovo-
caties van het publiek be-
ginnen de WA-ers mensen af
te ranselen met hun leren
schouderriemen. Van der
Jagt schrijft als commen-
taar aan de burgemeester
,,dat het optreden door de
WA door het publiek met ge-
joel en gefluit wordt beant-
woord, zoodat het mijns in-
ziens beter was dat zij niet
optreden, wanneer hun li-
chamelijk niets wordt aan-
gedaan; dat dit het werk is
van de politie en deze ook
beter met het publiek om
kan gaan; dat het niet voor
moeten komen dat de WA-
mannen de beheerders van
de straat zijn".
Toen de oorlog afgelopen
was werden de NSB-ers op-
gesloten bij de kartonfabrie-
ken in Sappemeer en Hooge
zand. De kinderen van NSB-
ers gingen naar familiele-
den, waren die er niet, dan
werden ze in Hoogezand op-
gevangen in het gymlokaal
van instituut Hommes en in
Sappemeer bij wat nu Kap
pa Karton is.
Joden in HS
In Hoogezand-Sappemeer
woonden voor de oorlog
verzet in Hoogezand ook
proberen. De overval vond
plaats op 20 februari 1944.
Via een raam komen de ver-
zetstrijders binnen, ze stui-
ten op wachtmeester Van
Bijssum die het register
moet bewaken. Hem wordt
gevraagd de sleutel van de
kluis waarin het register
zich bevindt af te geven. Hij
weigert dit en wordt dood
geschoten. Wat de ver-
zetsmannen niet weten is
driehonderd Joden. Sommi-
gen al hun hele leven ande-
ren nog maar enige jaren.
Zo kende Sappemeer ook de
familie De Beer, het verhaal
van de familie De Beer loopt
parallel met dat van de fa
milie Frank, bekend van het
dagboek van Anne Frank,
met dit verschil, dat nie-
mand van de familie De
Beer een dagboek bij heeft
gehouden.
De familie De Beer, een
koopmansgezin, leefde tôt
1938 in Duitsland, waar ze
een eigen winkel hadden. Al
kort nadat Hitler aan de
macht was gekomen worden
de Joden hier op een
beestachtige manier behan-
deld. Duitsers mochten niet
meer bij Joden kopen. Hun
winkels werden vernield.
Joden die zich verzetten
werden gedood of naar kam-
pen gebracht. Kortom nor-
maal leven als Jood in
Duitsland kon niet meer.
Daarom besloot de familie
De Beer weg te gaan naar fa
milie in Hoogezand. Daar
aangekomen vroeg de fami
lie zich af waarom het gezin
De Beer uit Duitsland was
weggegaan. Het verhaal van
de slechte behandeling van
de Joden in Duitsland werd
echter niet geloofd. Het was
voor de Nederlandse familie
De Beer niet te geloven. Wie
plaagt of doodt er nu Joden
Onder elkaar zeiden ze dan
ook: ,,Onze Duitse famileile-
den vertellen ons sprookjes.
Ze zullen het wel doen om-
dat hun winkel failliet is en
daar schamen ze zich voor.
Daar durven ze niet voor uit
te komen en daarom vertel
len ze ons deze smoesjes".
Men wist toen nog niet dat
de familie De Beer uit Duits
land de waarheid sprak. Het
waren geen smoesjes, er was
geen failliete zaak, het was
de harde waarheid, maar
het was ongelofelijk. De he
le familie De Beer, ook de
uit Duitsland gevluchtte fa
milie heeft het op een pijn-
lijke manier moeten ervaren
dat het wel ailemaal waar
was. Iedereen werd naar een
vernietingskamp gestuurd.
Slechts een enkeling kwam
terug.
Bezetting
Omdat niets aan het bestaan
van het koningshuis mocht
herinneren werd de Wilhe-
minastraat omgedoopt tôt
Hoenslaan, dit omdat op de
hoek van de straat de fami
lie Hoen woonde. Het sa-
menscholingsverbod leidde
in Hoogezand-Sappemeer op
3 mei 1943 tôt een drama.
Het was verboden om met
meer dan vijf personen bij-
elkaar te staan. Een groepje
met daarin Obbe Leininga,
Theodorus Gorens, Bernar-
dus Heikolinus Zwart werd
op klaarlichte dag, zonder
waarschuwing door een
Duitser met een mitrailleur
beschoten. Obbe Leininga
was zo zwaar gewond dat hij
naar het ziekenhuis moest
worden vervoerd.
Verzet
Veel verzetstrijders uit Hoo
gezand-Sappemeer vonden
tijdens of vlak voor het ein-
de van de oorlog de dood,
veel straten in de gemeente
herinneren aan deze men
sen. De verzetsmensen in
Hoogezand-Sappemeer hiel-
den zich voomamelijk bezig
met het helpen van onder-
duikers, krantjes versprei-
den, pamfletten maken en
bonkaarten uitdelen aan on-
derduikers.
Maar wie pleegden de over
val op het gemeentehuis in
Hoogezand??
Doel van de overval was het
in handen krijgen door het
verzet van het bevolkingsre-
gister. Uit dit register kon-
den de Duitsers de namen
halen van de mensen die ze
moesten oppakken om te
werken in Duitsland of door
te sturen naar concentratie-
kampen. In Amsterdam is
het gelukt dit register te
vernietigen en dat wilde het
dat er bovenin het gemeen
tehuis twee mensen van de
luchtbescherming zitten die
geschrokken door het la-
waai van het schot het
alarm aanzetten. De ver
zetsmensen moeten vluch-
ten zonder bevolkingsre-
gister. Waarschijnlijk is het
aanzetten van het alarm hun
redding geweest. Toen het
alarm afging, kwamen er
heel veel omwonenden naar
buiten om te zien wat er wel
aan de hand was. Buiten het
gemeentehuis gekomen, gin
gen de verzetsmensen tussen
de nieuwsgierige omwonen
den staan en vielen ze voor
niemand meer op. Later ver-
zamelden zij zich op het
kerkhof en verdwenen. Wie
het geweest zijn is niet be
kend.
Luinstra, P. Niewold, R.
Terpstra en W. van Rossum.
Ze werden bij Beukema's fa-
briek tegen de muur gezet en
doodgeschoten.
Bevrijding
Op 14 april 1945 wordt Hoo
gezand-Sappemeer bevrijd.
Dagenlang wordt er gedanst
rond de brug bij Hôtel Fa-
ber. De geaillieerden wonen
tijdelijk in Hôtel Faber.
Hoogezand werd bevrijd
door het 8e Canadian Recon
naissance Regiment. On
derstaand een deel uit het
oorlogsdagboek van de Ca-
nadezen.
De Groeve
14-4-1945
Weather: - Fair and Cool.
A quiet day, (surprise). We
started the day with every
intention of hitting the co-
ast, with B an C Squadron
going ahead. Good progress
was heing made, when over
the hlower came the shout
„Hold it", so we held it.
RHQ joined B Squadron in
the demtary in Hoogezand.
The cemtary was not consi-
dered a good spot for a night
sleep, so we moved in to the
local hôtel. P.W.s. (gevange-
nen red.) still continue to
wander in. 60 was the hag
for today. Everything from
Railway Conductors, to
Conscript Labour.
15-4-1944
Weather: - Cloudy and cool
Another quiet day. Nothing
to do, and ail day to do it in.
We sat in our palatial hôtel
and were stared at by the lo
cal population. We are ha-
vind a ,,Do Not Feed The
Aninmal" sign made. Sjt
Paterson and his Dutch as
sistant (female) had a busy
time then C Squadron
brought in some Polish
chaps that got caught in one
of Jerry's Stonks. At 16.00
hour we thought that we
would be set fot the night,
but ,,No". Get ready to mo
ue. More P.W.s., 50 were the
amount taken to-day.
Stakingen
In mei 1943 braken er mas-
saal stakingen uit, omdat de
Duitsers aile Nederlandse
militairen weer krijgsge-
vangen wilden nemen.
Overal lagen de fabrieken
stil, boeren lieten hun melk
over straat weglopen. In
Hoogezand-Sappemeer was
de staking vrij algemeen. De
meeste bedrijven lagen stil
en ook het gemeente perso-
neel werkte niet. Op zater-
dag 1 mei kondigden de
Duitsers het standrecht af.
Dat hield in dat de Duitsers
zonder vorm van procès
mensen konden fusilleren.
Op zondag 2 mei ging een
groep fabrieksdirecteuren
uit Hoogezand-Sappemeer
voor overleg naar het Schol-
tenhuis in Groningen, daar
kregen ze de toezegging, dat
er niemand zou worden
doodgeschoten als er maan-
dag weer gewerkt zou wor
den. In veel kleinere bedrij
ven wilden de arbeiders niet
aan het werk gaan, dus gre-
pen de Duitsers in. Er wer
den 31 arbeiders opgepakt
en weggebracht. Later op de
dag kwam er één vrachtwa-
gen van de SD terug met
daarin G. Imbos, K.
16-4-1944
Weather: - Claer and warm.
The tnorning was quiet,
with a few prisoners being
brought in. The Orange Bri
gade was busy gathering up
collaborators. At the last ti
me that we saw them they
had about 100 in a big barn.
C an A squadrons were
probbing around in the area
of Delfzijl. Most of the brid
ges had been blown before
they reached them. although
A Squadron managed to
reach one before any dama
ge had been done to it. In the
afternoon we were warned
to move back to the area of
Zuidlaren
Nooit meer
,,Het blijkt iedere keer weer
dat kinderen een enorme be-
langstelling hebben voor de
Tweede Wereldoorlog. Ik
kan het niet verklaren,
maar zie een oorlog niet als
een spannend verhaal. Zie
het als iets wat afschuwelijk
is en nooit meer mag gebeu-
ren. Wat je later in je leven
ook wordt, wat je ook doet,
blijf er met elkaar voor
vechten dat het nooit meer
mogelijk wordt dat mensen
als Adolf Hitler de baas
worden", zo besluit Jaap
Bos de lesbrief die hij in
1988 schreef.
a. HHH
1 n ry* n «t>
mm a. mm
- vv y* w***
SAM CMTUF
£1 «MT
