c
Wonen.... aan de Wilhelminastraat
110 jaar geleden
HET NIEUWSBLAD - DONDERDAG 30 AUGUSTUS 1990
De Wilhelminastraat is ge-
noemd naar Koningin Wil-
helmina die 50 jaar lang „de
kroon" heeft gedragen. Ze
beschouwde het koningschap
a Is een door God geschonken
opdracht om leiding te geven
aan de natie. Haar behoefte
om als erfgenaam van Wil
lem van Oranje grootse da-
den te verrichten kwam heel
vaak in conflict met de moge-
lijkheden die de constitutio-
nele monarchie haar bood.
Met haar strakheid van op-
treden en gestrengheid van
uiterlijk boezemde zij velen
eerder ontzag in dan liefde.
Pas tijdens de Tweede We
reldoorlog werd zij door haar
radiotoespraken vanuit Lon-
den de koningin van heel het
volk, de „Moeder van het
verzet".
Wilhelmina Helena Paulina
Maria werd op 31 augustus
1880 in Den Haag geboren,
als enig kind van de 62-jarige
koning Willem III en zijn
tweede vrouw de 22-jarige
koningin Emma. Haar jeugd
brengt het prinsesje door op
paleis het Loo in Apeldoom.
De eerste jaren zijn knus en
gezellig. De werkkamer van
vader Willem staat vol speel-
goed en terwijl hij op zijn
knieën rondkruipt, rijdt ze
paardje op zijn rug. Moeder
Emma voedt haar dochtertje
gelovig op en dat is Wilhel
mina, hoewel geen ,,kerk-
mens", ook altijd gebleven.
Als ze 4 jaar is sterft haar
halfbroer prins Alexander en
wordt ze kroonprinses. Op 23
september 1890 overlijdt Ko
ning Willem III en dan is Wil-
lemientje, slechts lOjaaroud,
plotselingkoningin. ,,Het ko-
ninginnetje met hangend
haar", wordt ze genoemd.
Tôt ze meerderjarig is zal
moeder Emma het regent-
schap waamemen.
Gouden kooi
,,Ik groeide op in een gouden
kooi", zegt Wilhelmina later.
Ze had graag met andere kin-
deren willen spelen:,,Ik zou
wel met jullie willen spelen,
maar ik mag niet". Maar on-
derwijzer Gediking consta-
teert bij het jonge prinsesje
al een ,,fijne eigenzinnig-
heid": ze heeft de gewoonte
,,alle dingen die ze geleerd
heeft tegen te spreken en
soms de hebbelijkheid zich
niets te herinneren". De les-
sen die ze vanaf haar zestien-
de krijgt zijn zakelijk, op de
praktijk gericht, maar ook
eenzijdig. Talen, geschiede-
nis, staatsrecht en étiquette,
maar de werkelijke wereld
van de arbeiders blijft voor
haar een gesloten boek.
De Wilhelminastraat
Gouden koets
Op woensdag 31 augustus
1898 wordt Wilhelmina 18
jaar. Dezelfde dag tekent ze
de officiële stukken waarmee
ze de regering aanvaardt. Bij
haar inhuldiging op 6 sep
tember in Amsterdam zegt ze
onder meer: De woorden van
Mijnen beminde Vader maak
Ik tôt de Mijne Oranje kan
nooit, ja nooit genoeg voor
Nederland doen". De
Amsterdamse burgerij
schonk haar de Gouden
Koets. Op 7 februari 1901
trouwt de 21-jarige koningin
met prins Hendrik, hertog
van Mecklenburg.
Tyfus
Vol ijver en toewijding zet de
jonge vorstin zich aan haar
taak. Eén van haar eerste op-
zienbarende daden is tijdens
de boerenoorlog de Zuidafri-
kaanse Paul Kruger met de
kruiser ,,Gelderland" naar
Europa te halen.
In 1902 wordt koningin Wil
helmina emstig getroffen
door tyfus, maar herstelt. De
geboorte van een troonopvol-
ger blijft lange tijd uit. Drie-
maal krijgt ze een miskraam.
Na 8 jaren, op 30 april 1909
wordt prinses Juliana gebo
ren. Het huis van Oranje-
Nassau is gered.
socialist P.J. Troelstra aan:
,,De arbeidersklasse in Ne
derland grijpt thans de poli-
tieke macht". De koningin,
niet bang uitgevallen, gaat
vergezeld van prins Hendrik
en prinses Juliana per koets
naar het Malieveld in Den
Haag, waar de bevolking
haar een grote ovatie brengt.
De revolutiepoging van
Troelstra mislukt.
In 1934 wordt het Oranje-
huis door rouw getroffen. Op
20 maart overlijdt de geliefde
75-jarige koningin-moeder
Emma en op 3 juli sterft
prins Hendrik onverwachts
aan een hartaanval. Een ge-
makkelijke positie had de
goedmoedige echtgenoot van
de dominerende koningin
niet gehad. Financieel vrij-
wel geheelvan haar afhanke-
lijk en ver gehouden van van
aile staatszaken, werd hij
slechts bij officiële feestelijk-
Willemientje op haar derde
verjaardag
heden en bij rampen aan
haar zijde geduld. Zoals in ja-
nuari 1916 toen Marken, de
Zaanstreek, delen van
Utrecht, Gelderland en Over-
ijssel geteisterd werden door
een watersnood. Over glibbe-
ning Willem III was zo slecht
geweest dat zijn dochter Wil
helmina daar nog de wrange
vruchten van plukte. Dage-
lijks kreeg ze slechts uiterst
summiere notulen van de ka-
binetsvergaderingen onder
ogen. Door haar grote daden-
drang heeft ze grote moeite
zich neer te leggen bij haar
onwelgevallige beslissingen
van de ministers. Van Abra
ham Kuyper heeft ze gezegd:
,,Ik haat die man".
Als de Duitsers ons land bin-
nenvallen wil Wilhelmina
zelf naar de Grebbeberg om
desnoods haar leven te ge
ven, maar de Nederlandse re
gering dwingt haar het land
uit te gaan. Omdat het parle
ment niet meer functioneert
en het kabinet erg zwak is,
heeft ze in Londen veel meer
macht dan ooit tevoren. Mi-
nister-president De Geer
schuift ze snel aan de kant
omdat hij een voorstander
was van een snelle vrede met
de Duitsers. Met zijn opvol-
ger Prof essor Gerbrandy kan
de Wilhelmina veel beter
overweg.
Vanuit Londen wilde de ko
ningin haar volk inspireren
hun verzet tegen de onder-
drukkers vol te houden. In
talloze huiskamers werd er,
in het geheim, geluisterd
naar haar toespraken voor
Radio Oranje. Zeer velen
hebben daar hoop uitgeput.
In 1941 ontkomt Wilhelmina
nauwelijks aan een Duits
bombardement. In 1942 (ze is
dan 62 jaar) vliegt ze in een
omgebouwde bommenwer-
pernaar de Verenigde Staten
om er de zaak van haar va-
derland te verdedigen. De
doop van haar derde klein-
dochter Margriet maakt ze op
29 juni 1943 mee in Ottawa in
Canada, waarheen de konin-
klijke familie was uitgewe-
ken.
Bevrijding
Toen in 1945 de bevrijding
kwam, wilde ze per eerste ge-
legenheid terug naar Neder
land. Op 13 maart 1945 zette
een bewogen koningin Wil
helmina voet aan wal bij het
Zeeuws-Vlaamse plaatsje
Ede. Op 20 november 1946
sprak ze in haar eerste in be-
vrijd Nederland: „Gevoelens
van diepe bewogenheid men-
gen zich met die van vreugde
en erkentelijkheid nu ik na
zes jaren van bittere schei-
ding weer in uw midden ver-
schijn. Leed en ontbering, ne-
derlaag en ontreddering,
maar ook offervaardigheid
en heldenmoed kenmerkten
de donkere jaren der Duitse
furie. In smart gedenken wij
de tienduizenden Joodse
In 1914 wordt de mobilisatie
afgekondigd, maar tijdens de
lste wereldoorlijk blijft Ne
derland neutraal. De konin
gin houdt te paard inspectie-
tochten langs onze grenzen en
door het hele land. Ze confe-
reert met de leiding van land-
en zeemacht en zorgt voor de
oprichting van het Konin-
klijk Nationaal Steuncomité
dat de economische nood
moet verlichten.
Revolutie
Op 11 november kondigt de
Koningin Wilhelmina kort
na de lste wereldoorlog
landgenoten, die werden ge-
marteld en vermoord, de mil-
lioenen Nederlanders en In-
donesiërs, wier veiligheid be-
dreigd, wier levenskracht
verteerd en wier zedelijk oor-
deel werd aangetast".
Haat
Na de oorlog denkt Koningin
Wilhelmina persoonlijk lei
ding te kunnen geven, maar
in het bevrijde Nederland is
geen ruimte voor dergelijke
veranderingen in de gezags-
verhoudingen en daar kan ze
zich maar moeilijk in schik-
ken. Ailes wat Duits is blijft
ze haten. Geen voet wil ze
zetten in een paleis waarin
Duitsers hadden gezeten:
,,Steek ze maar in brand",
zegt ze.
Van de eenheid uit de oor-
logsjaren was in het bevrijde
Nederland al snel niet veel
meer terug te vinden. Wilhel
mina raakt gedesillusioneerd
en wordt ook lichamelijk
zwakker. Op 4 september
1948 tekent ze in het paleis op
de Dam haar troonafstand.
Vijftig jaar lang was ze ko
ningin. De .Willem van
Oranje in mantelpak", zoals
haar laatste secretaris Thijs
Booy haar typeerde. In moei-
lijke omstandigheden was ze
op haar best geweest, een
vorstin van formaat.
Haar levensavond brengt de
prinses door op paleis Het
Loo. Het is de enige plek
waar ze zich thuis voelt. Ze
schrijft er haar autobiografie
,,Eenzaam maar niet alleen",
en schildert. Aan het eind
van haar leven, toen haar
krachten afnamen, schrijft ze
nog: ,,De prachtige her-
fstkleuren verlokten mij ze
weer te geven met het pen-
seel".
Op 20 november 1962 is Ko
ningin Wilhelmina overle-
den. Ze werd in het wit be-
graven in de nieuwe kerk in
Deift. tt
Henk Booy
De moeder van het verzet
voor Radio Oranje
rige dijkjes gingen ze naar
het rampgebied en spraken
met de getroffenen. Hendrik
was een toegewijd vader, en-
thousiast jager en bergklim-
mer en zette zich in voor het
Roode Kruis, het Reddingwe-
zen en de Padvindersbewe-
ging-
Lastig?
De verhouding tussen ver-
schillende kabinetten en ko-
Morgen 31 augustus 1990
is het 110 jaar geleden dat
Koningin Wilhelmina
werd geboren. Een goede
gelegenheid om deze afle-
vering van Wonen aan
de te wijden aan de
Wilhelminastraat in Sap-
pemeer.
De Wilhelminastraat
heette vroeger Hoens-
laan, naar de landbouwer
die de weg in 1897 aanleg-
de. Waarschifnlifk in 1908
is de naam veranderd in
Wilhelminastraat".
Maar helemaal zeker is
dat niet. Hoe driftig de
gemeenteambtenaren
ook in de archieven
gespit hebben (waarvoor
onze dank), een water-
dicht bewijs hebben ze
niet kunnen vinden. In de
2e wereldoorlog op 17 fe
bruari 1942 werd de Wil
helminastraat tijdelijk
weer de Hoenslaan, om
dat de Duitse bezetter het
gebruik van namen van
de Koninklijke familie
had verboden. Na de oor
log werd de naam Wilhel
minastraat in ere her-
steld.
