Hoogezand en Sappemeer:
Waar een wil is, is een weg
Gebouwd door Gelir.H.&M.Wolthuis te Sappemeer
Uitstapje naar de twintiger jaren
HOOGEZAND-SAPPEMEER - De firma Smit en Jongman levert schoen- en bandklompen
beneden elke concurrentie, tevens klompschoenen hoog model. Bij FJ.H. Smit kan je terecht
voor een complété meubilering, die wordt met paard en wagen thuis bezorgd. Litterair-econo-
mische Hoogere Burgerschool Instituut Hommes biedt kleine klassen, toezicht bij het "^îs-
werk in een gezonde landelijke omgeving. De firma Hoepman is specialist in ,,1 cent tel-
werk". Hôtel Faber heeft auto's disponibel en Hôtel Struvé verhuurt ook rijtuigen. Bi] de
Groninger Bank kun je een safe-loket huren met ingesloten trommel voor prijzen van t.7,50
tôt f.25,-- per jaar, vooruit betalen!
Spéciale aanbiedingen uit
lang vervlogen tijden. Ze zijn
te vinden in de gids voor
Hoogezand en Sappemeer
van 1924, uitgegeven door de
firma D.Y. Alta in Gronin-
gen. Een boekwerkje waar-
mee de burgemeesters van
Hoogezand en Sappemeer
blijkens hun voorwoord, zeer
ingenomen waren. En te
recht: het boekje, hoewel nu
enig^zins gehavend, ziet er
schitterend uit. Op het om-
slag prijken de wapens van
de beide gemeenten, samen
met dat van de provincie
Groningen onder de vleugels
van één adelaar, die zijn tong
uitsteekt(?). Over de 4 hoe-
ken verdeeld de spreuk:
„Waar een wil is, is een
weg".
twintiger jaren?
Op 1 januari 1923 had de ge-
meente Hoogezand ruim 11
duizend inwoners. De land-
bouw was de hoofdtak van
bestaan. Van de oppervlakte
van 5794 hectare werd de
helft ingenomen door bouw-
land, 1164 ha door grasland
en 447 ha was kweekers- en
tuingrond. Er werden voor-
namelijk granen verbouwd
(1400 ha.) Fabrieksaardappe-
len waren een goede tweede
(970 ha.) Burgemeester van
Hoogezand was de heer I.A.
van Royen. Wethouders wa
ren de heren H.E. Buurma en
U. D. Reinders en G. Zwiers
was gemeentesecretaris.
36000 schepen
Hoogezand heeft in 1924 ne-
gen openbare scholen, en één
bijzondere met de bijbel. Het
telt drie hervormde kerkge-
nootschappen en een Israëli-
tisch bedehuis. Ontspanning
kan gevonden worden bij
Concert- en toneelzaal Faber,
in de Hoogezandse bioscoop
(directeur Milius), op sport-
terrein, ijsbaan en aan het
Foxholstermeer (roeien, zei-
len en zwemmen).
Openbaar vervoer ging per
trein. Het traject Groningen -
Winschoten was één der
drukste lijnen van ons land.
In 15 minuten was je ook
toen al in Groningen. Naar
Amsterdam reizen duurde 4
uur en een kwartier. Door de
sluis in Martenshoek passeer-
den jaarlijks 36000 schepen
met ruim 2 miljoen ton in-
houd. Wie geld teveel of te
weinig had kon terecht bij
maar liefst zeven banken.
Bezoekers namen hun intrek
bij hôtel Faber en bij Sta-
tions-koffiehuis Van Bies-
sum. Wie een auto of rijtuig
wilde huren kon terecht bij
drie garages.
Deftig
Sappemeer had een burge
meester met de deftige naam
Mr. E.J.Th.Th. Van der Hoop
van Slochteren. Hij woonde
ook in een deftig huis, de
borgWelgelegen. Wethouders
waren de heren G.Boer en
D.L. de Koe. Gemeentesecre
taris was de heer F. Schut.
Sappemeer was ook in 1924
veel kleiner dan Hoogezand,
maar qua voorzieningen ze-
ker niet minder. De 6500 in
woners konden ter kerke bij
vijf verschillende gezindten.
Naast 4 openbare scholen
was er in Sappemeer ook een
Katholieke. Sappemeer had
een eigen HBS, eigen sport-
terrein met ijs- en renbaan,
eigen zwembad (Nero) en een
eigen Stationskoffiehuis bij
station Sappemeer Oost.
Voor ontspanning waren er
diverse café's en hôtels, de
vereeniging 't Plaatselijk
Nut en een wintertuinbouw-
cursus. Ook aan banken en
artsen was geen gebrek. Bo-
vendien was er in Sappemeer
een tandarts, die.... H.G.
Steenbeek heette.
Net als in Hoogezand leefden
de inwoners van Sappemeer
in hoofdzaak van de land-
bouw. Van de 1329 ha die
Sappemeer groot_was werd
1010 ha voor bouwland ge-
bruikt, slechts 40 ha voor
grasland en 146 ha was kwee
kers en tuindersgrond. Ook
in Sappemeer werden vooral
granen verbouwd (518 ha).
Fabrieksaardappelen wer
den geteeld op 318 ha. De
tuinders verbouwden bonen,
koolrabi, kroten, peen, selde-
rij enz. en in de kassen vooral
groene komkommers voor de
export.
teerde houten schuur zonder
glasramen en zonder behulp
van hijskranen. In 1924
wordt 48 uur per week ge-
werkt tegen een gemiddeld
loon van f. 16,50.
Wandelen
We maken samen met onze
,,gids" uit 1924 een wande-
ling door beide gemeenten en
beginnen bij het nu gesloopte
historische station in Hooge
zand. Linksaf slaan we de
Parallelweg in en zien aan
onze rechterhand de hoge
schoorstenen van Stroocar-
tonfabriek Hooites Beukema
met een jaarlijkse produktie
van 11 miljoen kilo. Verder-
op het parkkwartier met ijs
baan en sportterreinen en In
stituut Hommes, daterend
van 1911, een vijfjarige HBS
en handelsschool met 2 inter-
oooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooo
Ruige beer
De schrijver van de gemeen-
tegids is diep in de geschiede-
nis van de veenkoloniën ge-
doken. Hij gaat zelfs terug
naar de tijden dat de ruige
beer hier inheemsch was en
staat uitgebreid stil bij de
ontginning der venen, die in
het midden der 17e eeuw
krachtig te hand werd genoe-
men. Ook het graven van het
Winschoterdiep (het daip),
met zijn zijkanalen en wij-
ken voor de afvoer van turf,
wordt uitvoerig beschreven.
In 1924 behoort Het Daip tôt
de drukst bevaren vaarwe-
gen van ons land. Brinkman
noemt het ,,de polsslag van
het wereldverkeer".
Hij betreurt (ook toen al!) dat
vele historische panden ver-
dwijnen en bijna ailes nieuw
is geworden: Moderne hui-
zen in allerlei stijl of wat te-
genwoordig stijl genoemd
wordt, groote winkels en ma-
gazijnen, café's, nieuwerwet-
se kerk- en schoolgebouwen,
zoals men die in aile plaatsen
van eenige betekenis aan-
treft, hebben ook hier het ge-
moedelijke oude verdron-
gen", aldus de schrijver.
In 1914 verdienden de arbei-
ders in de scheepsbouw ge
middeld f. 7,60 per week.
Daarvoor moesten ze wel 63
uur werken, vaak in een ge-
Instituut Hommes
naten. Atlanta kantoorboe-
kenfabriek is niet ver daar-
vandaan. Dan rechtsaf rich-
ting centrum met Nederlands
Hervormde kerk, gemeente-
huis, postkantoor en Hôtel
Faber. Op de Hoogezandster-
brug staan we even stil om te
kijken naar de bedrijvigheid
op en langs het kanaal. Ver-
der wandelend richting Mar
tenshoek treffen we scheeps-
werven aan beide zijden van
het kanaal en de cartonfa-
briek van Beukema Co. Er-
naast de machinefabriek van
E.J. Smit en Zoon, daterend
van 1785.
Zeerovers
In Martenshoek staat machi
ne- en motorenfabriek Lan-
deweer en ,,Fulton" produ-
ceert er scheepsmachines en
ketels. In de 19e eeuw wer
den daar kleine scheepska-
nonnen te gebruiken tegen
aanvallende zeerovers.
Dan stoomgrutterij en olie-
slagerij Buurma, de oudste in
het Noorden. Specialiteiten:
hoekstermeel en lijnzaad-
koekjes met suiker (veevoe-
der). Er werd toen al in drie
ploegen gewerkt. Op de te-
rugweg komen we nog meer
scheepswerven tegen zoals
van G. J. Van der Werff, maar
Kom kommerkas
ook de suikerwerkfabriek
van Hoepman en de leerhan-
del Van Dam. Bij Graanhan-
del Benes veroorzaakt de
pneumatische losinrichting
een ,,gezellige" bedrijvig
heid. We passeren nog de
meubelzaak van F.J.H. Smit
en steken dan de brug over
het Winkelhoeksterdiep
over. We zijn in Sappemeer.
Chinees varkenshaar
Langs het Winschoterdiep
vinden we machinefabriek
en gieterij Borcherts en de
handel in klaver- en grasza-
den van de Gebroeders Dries,
een Belgisch bedrijf. De
Borstelfabriek van Lam-
merts (zuidzijde) maakt
straatbezems, schrobbers en
stoffers onder meer uit palm-
bladeren en chinees varkens
haar. Langs de Noorderstraat
staat de nieuwe Gerefor-
meerde kerk en de fraaie
Rijks Hoogere Burgerschool
(nu gasbedrijf). Aan de zuid
zijde zien we de fraaie to-
renspits van de R.K. kerk.
Tegenover de Borgercompag-
niesterbrug bevindt zich het
gemeentelijk plantsoen met
de renbaan. En ook de ge-
meentelijke gasfabriek,
waar men toen nog niet had
kunnen denken dat de bodem
in 1990 gesaneerd zou moeten
worden. In het Oosteinde, bij
de Jagerswijk (de weg naar
Noordbroek) treffen we nog
twee belangrijke fabrieken.
,,Scholten-karton" en de
Gist- en Spiritusfabriek Sap
pemeer v/h ,,De Vlijt".
Scholten produceert in 1924
360 duizend kilo karton per
week. We wandelen richting
station Sappemeer-Oost en
komen bij het Centraal
proefveld voor aardappelva-
riëteiten. Onder leiding van
Geert Veenhuizen worden
daar tal van nieuwe rassen
gekweekt, zoals de eigenhei-
mer. Even nemen we een
kijkje bij Welgelegen, daar
woont immers de burgerva-
der van Sappemeer, dan
gaan langs de spoorlijn terug
richting hoofdstation. Aan de
Stationsstraat (nu Kees de
Haanstraat), naast hôtel
Groeneveld staat het vei-
lingsgebouw, waar het
woensdags en vrijdags gezel-
lig druk is.
De wandeling door Hooge
zand en Sappemeer in 1924 is
daarmee ten einde. Wie in
1990 dezelfde route loopt
constateert dat veel is ver-
dwenen of veranderd. Of
Hoogezand-Sappemeer toen
mooier of beter was? Eén
ding is zeker: ,,Der kwam 'n
aander tied".
HET NIEUWSBLAD - DONDERDAG 13 SEPTEMBER 1990
i
Y Y
Motorboot Risico" met 30 P.K. Bronsmotor - Appingedam
Schippers: J. Buitenkamp en H. Zuurman - Hélium
Speciaal adres voor IVlotoren en
Zeilschepen voor den binnenvaart
Met dank aan de heer J. Hoving in
Hoogezand die ons de Gids van 1924
ter beschikking stelde.
